Geertgen

Gewoontegetrouw bestaat de kerstwijding uit een plaatje met een praatje. Vandaag gaat het over Johannes de Doper. De plaatjes komen uit Italië, dat spreekt. Maar terwijl het koortje van Otto zingt staat er geruime tijd een nogal boerse Johannes op het scherm. Ik kijk er langdurig naar. Het is prachtig. Dit is geen mediterraan plaatje, dit moet een Duitse Johannes zijn.

Na afloop vraag ik Hans, de organisator van de plaatjes, wie die Duitser is. Ik ken dat schilderij. Hans lacht. Het is geen Duitser, het is onze eigen Geertgen tot Sint Jans, gewoon uit Haarlem. Nou ja, ongeveer goed. Haarlem, Hannover, wat scheelt het?

Thuisgekomen blader ik door het enige boek dat ik over Geertgen bezit, het in de Palet serie uitgegeven boekje dat in een onbekend maar lang vervlogen jaar geschreven werd door een zekere W. Vogelsang. En ik lees hoe mooi er vroeger over kunst geschreven werd, hoe liefdevol en gedetailleerd:

Een juweel van schildering en tegelijk van gaafheid - daarentegen uit de late periode, naar 't schijnt - besluit de reeks der kleine schilderijen, waar Geertgen de beschouwer op vergast: de in de eenzaamheid mediterende Johannes de Dooper. In de eenzaamheid, want er is geen woestijn te bekennen om dien in de diepste gedachten verzonken asceet in zijn wijde bruine pij, die een sterk blauwen lakenschen lap, als mantel achteloos om zijn schouder heeft gelegd. Hij zit en staart en peinst; het bleeke gezicht met den langen neus, den dichten haardos en den recht langs den wangen geknipte baard, leunt tegen de magere rechterhand. De linker, waarvan de vingers ietwat schijnen te bewegen, rust op de dij: - de eene groote, naakte, platte voet aan het tengere been wrijft zacht over den anderen. Verzonkenheid is niet sterker uit te drukken, maar ook niet edeler te encadreeren dan in dit klare, welige landschap van een nazomer; golvende, grazige heuvelen, fijn geteekende kruiden en schaduwrijk geboomte, waar een vlucht donkere vogels haar slanke ellips rijgt in de lichte lucht. Men kan zich in dit landschap, dat een en al stemming is, uren lang verdiepen, het altijd weer bezien, het altijd weer ondergaan. Als de "const van landtschap maken" van Haarlem is uitgegaan, zoals van Mander wil, dan stamt zij eerst af van dit verheven kleinood van Hollandsche schilderkunst.

Goed kijken is een kunst. Waar hangt dit doek? Ik wil het zien.