Herfstsonate

Vanavond Ingmar Bergman's "Herfssonate" herzien, na minstens twintig jaar. In mijn herinnering was dat een prachtige film, waarvan vooral de prettige scenes die buiten spelen me zijn bijgebleven. Na anderhalf uur op het puntje van mijn stoel, vastgezogen aan de beeldbuis, is de film opeens afgelopen. Willemijn en ik ademen uit, en kijken elkaar aan. Ik vraag wat zij zich van de film herinnerde. "De scenes waarin ze samen aan de piano zitten, maar die zijn er eigenlijk nauwelijks." Willemijns pianoscenes, dat zijn bij mij dus de buitenscenes, die eveneens op de vingers van een houthakkershand te tellen zijn.
Volgens mij werkt het zo: de lange scene in het midden van de film, waarin moeder (befaamd concertpianiste, nooit thuis geweest) en dochter hun gesprek voeren, is zo intens en zwaar, zo goed en schokkend, dat het eigenlijk niet te verdragen is. De herinnering bewaart de idee dat dit een goede film is, maar vlucht, in mijn geval, naar buiten, want binnen is het niet te harden. Dit is geen goede film, dit is een hele goede film.
En daar lopen de meningen uiteen. De meest interessante kritiek komt van Bergman zelf: "Een Franse criticus schreef scherpzinnig: 'Bergman heeft met Herfstsonate een Bergmanfilm gemaakt.' Dat is uitstekend geformuleerd, maar vervelend om te lezen. Voor mij dan ..... Ik bewonder en houd van Tarkovski en vind hem één van de grootsten ... Maar ik vind dat Tarkovski op het laatst Tarkovskifilms begon te maken ... Het moment is dus aangebroken om in de spiegel te kijken en te vragen: hoe staat het er eigenlijk mee, is Bergman begonnen Bergmanfilms te maken? Ik vind dat Herfstsonate daar een vervelend voorbeeld van is."
Dit is interessant omdat het leuk paradoxaal en toch ter zake is. ik begrijp het helemaal waar het om Tarkovski gaat, maar voor Bergman klopt het niet. De fout zit in de idee dat de kunstenaar zelf iets bijzonder zinnigs te melden heeft over de kwaliteit van zijn werk. Dat heeft hij niet. In de beoordeling is hij net iets minder gekwalificeerd dan neutrale toeschouwers. Bergman weet wat zijn plan was met de film. Dat dat mislukt is doet er volstrekt niet toe en vertroebelt zijn oordeel. Bergman kan Herfstsonate niet zien als een werk dat open staat voor interpretatie. En dat is de kracht van de film.