Jagers in de sneeuw

Nu mijn vriend Herman het predikantschap van Wapserveen gaat verruilen voor een assistent-professoraat in Wenen (how's that for a promotion), ga ik binnenkort eindelijk een bezoek brengen aan het mooiste schilderij dat is geschilderd. Een jaar of vier geleden stelde ik in Volterra al voor om via Wenen naar Den Haag te reizen, speciaal voor het schilderij, maar Willemijn vond dat na een blik op de kaart terecht een hele rare omweg. Brueghel. 'Jagers in de sneeuw' heet het officieel, al wordt het als ik het wel heb ook wel 'De thuiskomst van de jagers' genoemd, wat een veel ontroerender titel is. Wat ik er zo mooi aan vind wilde Rob van der Starre gisteren weten. Ik beriep mij op het 'je ne sais quoi' als belangrijke esthetische categorie, maar daar nam Rob natuurlijk geen genoegen mee. Tja, wat dan? Het overduidelijke perspectief dat toch niet hinderlijk is? Het feit dat we van boven naar beneden kijken? Dat zie je niet zo heel veel, al komt het bij Brueghel meer voor. Ach, allemaal onzin, en over de formele aspecten kunnen anderen beter oordelen. Rob wees nog op het feit dat er ergens op het schilderij een jager staat die een schot lost, beneden in de verte, een detail dat je niet kunt vinden als je de digitale foto's op internet vergroot, omdat je al snel in een ondoorzichtige brij van pixels terecht komt. Dat is een geruststellende gedachte. De virtuele werkelijkheid schiet ernstig te kort. Nu moet ik er echt heen om te controleren of dat subtiele vuurpluimpje er echt is.
Wat is er zo mooi aan 'Jagers in de sneeuw'? Wakkere lezers roepen nu natuurlijk dat ik dat helemaal niet kan weten omdat ik het schilderij nooit gezien heb. Dat is waar. Ik vond die slecht ingekleurde doeken van Léger helemaal niks totdat ik ze in het echt zag. Ik heb één Brueghel gezien tot nog toe, de kleine 'Toren van Babel' die in Rotterdam hangt. Dat was tijdens de Jeroen Bosch tentoonstelling, en die ene Brueghel versloeg al die schilderijen met speels gemak. Maar goed, als we er vanuit gaan dat 'Jagers in de sneeuw' in het echt nog veel indrukwekkender is dan op de talloze en qua kleur allemaal sterk verschillende reproducties (ik hoop dat het in het echt vrij licht is), wat maakt het dan zo mooi? Laten we zeggen dat het schilderij een grote weemoed uitstraalt en daarom meteen het verstand passeert om in het gemoed te landen. Ja Blaakmeer, gaap gaap, dat laatste geldt voor alle mooie schilderijen, zeg nou eens wat! Ik weet het echt niet. In Tarkovsky's film 'Solaris' is het doek ook een bron van weemoed; in de bibliotheek van het ruimteschip dat zijn rondjes draait rond de planeet Solaris hangen vijf reproducties van Brueghel, waaronder de jagers. Tot twee keer toe tast de camera het schilderij af, en beide keren dient het slechts één doel: het manifest maken van heimwee. Het zou interessant zijn om de receptiegeschiedenis van het schilderij nader te onderzoeken. Ik ken naast Tarkovsky slechts één ander voorbeeld; In het hoofdstuk 'Omdat we van onszelf geen huis zijn' (de titel alleen al) uit de bundel 'Al die mooie beloften' schrijft Rutger Kopland in verband met Brueghel ook over verlangen. Dat is niet zo vreemd, want bij Kopland, evenals bij Tarkovsky overigens, gaat het heel vaak over verlangen, maar toch. Hier is het:

Winter van Breughel, de heuvel met jagers
en honden, aan hun voeten het dal met het dorp.
Nog even, maar hun doodmoeie houding, hun stap
in de sneeuw, een terugkeer, maar bijna zo

langzaam als stilstand. Aan hun voeten groeit
en groeit de diepte, wordt wijder en verder,
tot het landschap verdwijnt in een landschap
dat er moet zijn, en er is, maar alleen

zoals een verlangen er is.

Voor hen uit duikt een pikzwarte vogel. Is het spot
met de moeizame poging tot terugkeer naar het leven
daar beneden: de schaatsende kinderen op de vijver,
de boerderijen met wachtende vrouwen en vee?

Een pijl onderweg, en hij lacht om zijn doel.

Insects; who needs them really?

Ik had al zo'n vermoeden na die rare verkiezingsuitslag. Konijnen huppelen opeens opgewekt ("mij maak je niks meer") over het fietspad, koeien zeggen tegen de boer dat hij lekker zelf melk moet gaan geven, en onduidelijke insecten trekken buiten het seizoen in juichende zwermen langs straten en pleinen. Eén van die kloothommels zat maandagmiddag lekker in een drol te graven, poetste even verderop in een dooie spreeuw zijn angel glad, zag mijn bevallige enkel en, zoem zoem, plantte er onverhoeds en zonder enig mededogen zijn steekwapen in. Auw! Bedankt mevrouw Thieme!
Gister ging die voet, die maandag al wat zeer deed, voor de grap van kleur en vorm veranderen. Daar viel nog wel doorheen te lopen, maar hedenochtend was het goed mis. Ik weet het, wij mannen kunnen niet tegen pijn, maar dit was toch echt wel grhffbnrtt, ik bedoel, auw in het kwadraat. Normaal ga je de eerste week met je kwaaltje niet naar de dokter, maar om tien voor negen zat ik er al. De enigszins dromerige en trage medicus die wij huisarts noemen keek bedenkelijk naar mijn tot buitengewone proporties gezwollen voet. Hij streek liefdevol over de knalrode en verdroogde huid, bewoog het geheel wat heen en weer, en zei: "daar mag je twee dagen lang niet op staan. Thuis gaan zitten met je poot omhoog, ijs er op, lopen naar de wc en koelkast toegestaan." Welnu, lezer, lopen naar genoemde lokaties is een soort training voor een nieuw atletieknummer, dus zit ik zoveel mogelijk niet ziek te zijn. Belachelijk. Mij mankeert niets en ik ben niet op school. Zo zie je maar, die voeten van mij zijn verder weg dan bij normale mensen en horen er volgens mij dus helemaal niet bij. Kloothommels!

Whisky

Het eerste half uur van 'Whisky' is prachtig. Een klein sokkenfabriekje ergens in Uruguay wordt elke morgen geopend door de zwijgzame directeur. Zijn belangrijkste medewerkster Marta (zonder h!) staat al te wachten voor het doorleefde rolluik. Het luik wordt moeizaam opgerold, licht gaat aan, directeur Jacobo loopt langs de verouderde machines naar achteren, en in een extreme close-up zien we hoe hij de groene knop indrukt zodat de apparaten beginnen te snorren. In zijn kantoor volgt ruzie met een tweede rolluik, Marta brengt thee. Aan het eind van de dag nemen de twee andere medewerksters afscheid. Ze laten Marta in hun tas kijken om te controleren of ze geen sokken meenemen. "Tot morgen, als God het wil". "Tot morgen". Ook Jacobo gaat naar huis. Zijn auto start bij de tweede poging.
Dit geheel wordt een keer of vijf herhaald. Ondertussen komt langzaam het vermoeden van een verhaal op gang. Het is film op zijn best. Er gebeurt niets en dat gebeurt met ijzeren regelmaat. Met enkele shots wordt in een half uur een wereld neergezet die al snel vertrouwd en bekend is. Het is bijna zo goed als Bresson, al had die er geen herhaling voor nodig.
Dan moet er verhaal komen. Er zijn subtiele ontwikkellingen rond een moeder en een broer, maar nu er wat gebeurt is het opeens niet interessant meer. Aardig is nog wel dat we tot twee keer toe iemand een toilet zien bezoeken. Dat moet wel zo ongeveer het laatste filmtaboe zijn.
Een film beginnen is makkelijker dan een film beëindigen. Als er niks gebeurt in 'Whisky' gebeurt er van alles. Zodra er wat gaat gebeuren gebeurt er eigenlijk niets meer. Jammer.

Lisbon Story

"That's all I have to say Fritz. Moving pictures can still do what they've been invented for one hundred years ago. They can still be ..... moving."

Een film die zo naar zichzelf verwijst kan alleen maar vervelend en pretentieus zijn zou je zeggen. Het omgekeerde is waar. Wim Wenders' 'Lisbon Story' is zo weinig vol van zichzelf dat hij overal mee wegkomt. Vanavond al zappend fragmenten herzien. Dit is een 'moving' picture if ever there was one. Het begin is meteen al helemaal goed; op een deurmat verzamelen zich kranten en post. De eerste krant meldt het overlijden van Federico Fellini ("Ciao Federico"), en daarna volgt een maand of twee aan kranten en brieven. Als de hand van de bewoner eindelijk in beeld komt graaft hij in de stapel en haalt er een ansichtkaart uit. Lissabon. "Kom hierheen, ik heb je nodig" zegt de ansichtkaart. En dus gaan we op weg, het hele traject van Frankfurt naar Lissabon. Overnachting in Parijs, in de ochtend over het Place Contrescarpe, waar Hemingway ooit woonde, de Rue Mouffetard in, en dan de bekende borden: Orleans, Bordeaux, Biarritz, Bilbao, Burgos, Salamanca. Wat is er toch zo opwindend aan zo'n route die je zelf één keer gereden hebt? Dat het in beeld is, dat het klopt, dat je mee mag doen. Na de nodige slapstick aan de grens tussen Spanje en Portugal komen we in Lissabon, en daar is als eerste de Rua Vitor Cordon in beeld, die prachtige straat die zich van de wijk Alfama naar beneden krult, het kaarsrechte korte stuk Baixa in, om dan weer omhoog weg te draaien richting Bairro Alto. Daar, op die hoek, daar heb ik zelf staan filmen. Het trammetje dat door de straat klingelt, daar zaten we in. Lissabon!
Dat 'Lisbon Story' eigenlijk niets meer en niets minder is dan een liefdesverklaring aan een stad waar je een week mocht zijn, dat is genoeg. Maar er is meer. De ontmoeting met 'Madredeus', één van de bekendste fado gezelschappen. Minuten lang maken we kennis met muziek, en onze hoofdpersoon de geluidsman kijkt ernaar, net zoals wij. Het is sentiment, maar het geeft niet, want er was eerder al slapstick en deze film neemt zichzelf dus niet serieus. De geluidsman dwaalt door de stad, hij ontmoet kinderen die zelf een filmpje maken, hij zoekt zijn verdwenen regisseur. Waar gaat het over? We horen Manoel d'Oliveira, de oude meester van de Portugese cinema diepzinnige dingen zeggen over het leven. Het geeft niet, we geloven inmiddels alles. We zijn in Lissabon.

Eric Hobsbawn

Vannacht bezocht ik een lezing van Eric Hobsbawn, van wie ik nog nooit iets gelezen heb. Ik ging er heen met een vriend, ik weet niet wie, maar toen we eenmaal in de kerk zaten en de lezing begon zat Willemijn naast me. Ik was blij te horen dat Hobsbawn bleek te spreken over Italiaanse schilderkunst. "Dat zat er eigenlijk wel in" zei ik tegen Willemijn, "dat had hij al eerder moeten doen. Blij dat het zover is." Hobsbawn was nog jong, zag er behalve academisch ook wel vlot uit, en sprak met zachte stem. Ik moest echt moeite doen om hem te verstaan, temeer daar er op een paar meter van onze bank een meisje zachtjes op een gitaar tokkelde. Dat was blijkbaar gewoonte bij deze lezingencyclus, maar we vonden het ronduit hinderlijk. Gelukkig liep ik al in de gang van een enigszins vervallen schoolgebouw. In een kamer zat Hobsbawn met een paar andere heren. Van het boek dat ik had meegenomen miste de voorkant, maar toen ik hem had verteld hoe blij ik was dat hij het nu eindelijk over Italiaanse schilderkunst ging hebben tekende hij het gewillig.

Maria Machita

Schreef ik nou dat "De Tranen van Maria Machita" niet op dvd is uitgebracht? Nou, da's niet waar hoor. Er bestaat een dvd-box getiteld 'Kalverliefde box 2' waarin een groot aantal korte bekroonde films is opgenomen. En daar is Paul Ruvens film natuurlijk bij, want 'De tranen...' is één van de allerleukste korte films ooit gemaakt. Over kuikentjes, onweer, gebrek aan armpjes, en nog veel meer. En volledig gezongen door nauwelijks geschoolde stemmen. De schitterende introductie tot de schoenenwinkel, met zwiepende camera en kleurige verkoopsters willen we hier in huis nog wel eens zingen, in buien van prettige meligheid:

Nieuwe schoenen veranderen je leven,
je voelt je veilig, staat weer stevig op de grond.
Nieuwe schoenen, als je ouwe het begeven,
Kom maar binnen en kijk maar even rond.

Dilemma

'Pauw en Witteman' gezien gisteravond? Er waren 26 gasten, oftewel: de nieuwe fractie van de Socialistische Partij. Vijfentwintig parlementariërs op keukenstoelen terzijde, de grote roerganger aan de tafel met de moderatoren. Er heerste een vreemde benauwde sfeer. De partijleider hield zijn fractie in de gaten, de fractie keek naar de partijleider; doe ik het goed? Het meisje van de jongerenorganisatie moest antwoorden op de vraag waarom op de website een propagandaprent met Mao geplaatst was, en kreeg vervolgens van Marijnissen voor het front van de natie op haar donder. "Is dat normaal, dat je zo op je donder krijgt?" "Nee hoor, geen probleem, dat is normaal binnen onze partij." Nou, gezellig. En productief.
Ondertussen hebben we een formatieprobleem. Volgens mij valt dat heel erg mee, en eindigt het spel met een CDA-PvdA-Chr.Unie kabinet. Natuurlijk moet eerst de mogelijkheid van deelname van de SP aan de regering onderzocht worden, maar dat loopt al snel spaak. Voor het land is dat maar goed ook, maar voor mijn partij is het een ramp. De PvdA regeert met CDA en Christen Unie, en ondertussen wordt de SP rijk genoeg om bij de volgende verkiezingen de PvdA helemaal leeg te vreten. Vandaar de aarzeling van de PvdA om deel te nemen aan en kabinet zonder de SP. Maar wat dan? Zeg het maar.

Hilberts hotel

Ik heb lang gedacht dat David Hilbert een Amerikaan was, omdat zijn naam in het Engels het lekkerst klinkt en ik verder alleen het verhaal over zijn hotel kende. Dat hotel met alleen een begane grond en met zijn uitgestrekte ruimte deed me waarschijnlijk denken aan een motel zoals je dat in Amerikaanse films naast snelwegen ziet staan. Hoe dan ook, Hilbert kwam net als Kant uit Koningsbergen, waar hij in 1862 werd geboren. Zijn werkzame leven bracht hij door als hoogleraar in Göttingen. Hilberts wiskundig werk, vooral in de wiskunde van de natuurkunde, was zeer belangrijk, en hij was behalve een geniaal wiskundige ook een graag gehoorde spreker. Tijdens lezingen vermaakte hij zijn publiek graag met het verhaal over zijn hotel, dat duidelijk maakt dat het begrip oneindig niet als een normaal getal opgevat kan worden. In Hilbert’s hotel, waar hij zelf achter de balie staat, is een lange gang met oneindig veel kamers, die allemaal bezet zijn. Op een avond komt er een gast die vraagt of er een kamer vrij is. Je zou zeggen van niet, maar Hilbert heeft een oplossing; hij vraagt alle gasten om een kamer op te schuiven (wie in kamer 456 zit gaat naar 457) en zie daar: kamer 1 komt vrij. Gast blij, hotel nog steeds even vol. De moraal: oneindig + 1 = oneindig. Een volgende dag komt er een wel heel speciale bus voorrijden, een bus met oneindig veel reizigers. Ook deze reizigers willen graag een kamer in het hotel. Dat kan echt niet zou je zeggen, maar Hilbert heeft ook voor dit probleem een oplossing. Hij vraagt elke gast te kijken naar het kamernummer, dit te verdubbelen, en naar de kamer met dit nieuwe nummer te gaan. kamer 1 wordt kamer 2, kamer 17 wordt kamer 34 enzovoort. Het gevolg van deze operatie is dat alle kamers met een oneven nummer vrij komen, en dat zijn er oneindig veel. Oneindig grote vreugde, hotel nog steeds even vol. Moraal: oneindig + oneindig = oneindig. Pas op met het begrip oneindig lezer. Oneindig is geen getal.

Romance and Cigarettes

Zouden John Turturro en de gebroeders Coen stiekem naar Paul Ruven's 'De tranen van Maria Machita' hebben gekeken? Mwaah, onwaarschijnlijk, want Ruven's kleine meesterwerkje is naar mijn weten niet op dvd uitgebracht en dus helemaal verdwenen. Zo gaat dat. Maar toch, een film waarin mensen als het emotioneel wordt in gezang uitbarsten, geholpen door plots verschijnende, al dan niet uit de verbeelding van de zanger in kwestie voortgesproten figuranten, dat komt niet zo heel veel voor in de bioscoop. Woody Allen maakte er één, en die was weer gebaseerd op de films van Jacques Demy. Nee, Romance and cigarettes is origineler, en misschien makkelijker, want de liedjes zijn niet geschreven bij de film. De film draait om de liedjes en die waren eerst. Ongeveer op de helft kreeg ik het gevoel dat het zo wel goed was. Het begin was verfrissend en erg grappig, maar dan volgen een aantal liedjes die volstrekt overbodig zijn. Afronden die hap, nog een paar liefdesliedjes om het verhaal rond te breien, en over tot de orde van de dag. Maar regisseur Turturro (eigenlijk acteur, R&C is zijn derde film) heeft een grote verrassing in petto. De muzikale komedie verandert langzaam in een ontroerend en subtiel levensverhaal. In het begin kan het niet extravagant genoeg, en aan het eind wordt de dood van echtgenoot Gandolfini verteld in een subtiel en bijna geheel verstild shot. Het rare is dat deze extremen perfect samengaan. Zo'n contrast van formele middelen zie je zelden in film. En omdat het over het leven gaat, dat ook weinig stijlvast is, kiopt het ook nog. Heel heel prettig.

Wisgrap

Ook al lijken ze flauw, grapjes over wiskundigen zijn bijna altijd leuk:

Een wiskundige, een bioloog en een natuurkundige zitten in een café. Om volstrekt onduidelijke redenen houden ze een huis aan de overkant in de gaten en zien er twee mensen binnengaan. Na een tijdje komen er drie mensen uit het huis.

De natuurkundige: "onze meting was foutief."
De bioloog: "Ze hebben zich voortgeplant."
De wiskundige: "Als er nu precies één persoon naar binnengaat zijn er precies nul personen in het huis."

Merk op dat de wiskundige de enige is die iets grappigs zegt. Dat komt omdat wiskunde geen empirisch vak is.

Nog leuker, uit een oude aflevering van het tijdschrift 'Mad':

Een tekening van een straat met vier pizzeria's. Op de eerste staat: "De beste pizza's van de stad.". Op de tweede: "De beste pizza's van het land." Op de derde: "De beste pizza's van de wereld." En op de vierde staat: "De beste pizza's van het rijtje."

Nicea

In de verfilming van 'The Da Vinci Code' zit één shot dat het Concilie van Nicea (A.D. 325) moet verbeelden. Het duurt maar een seconde of vier, maar het is buitengewoon grappig. De camera pant langs wild gesticulerende bisschoppen. Hun mijters dansen op het ritme van de ruzie heen en weer. Zo ziet theologische strijd op het scherpst van de snede er dus uit. Dat de mijter hoogstwaarschijnlijk pas eeuwen na het concilie zijn intrede deed doet er weinig toe. Zelf heb ik jaarlijks ruzie met de mijter. Ik moet dan, na een halve dag protesteren, een al tweehonderd keer gebruikte en nog nooit gewassen baard om mijn kin. Het ding zakt constant af, tenzij je het elastiek op je kop zo strak aantrekt dat de gleuven een week later nog in je schedel staan. Het elastiek wordt gecamoufleerd door de mijter, die als het goed is ook veel te strak zit. En dan moet Sinterklaas bij binnenkomst minstens drie deuren passeren. Nou ben ik wel gewend om in geval van deuropening een beetje te bukken, volledig op de automatische piloot, maar die mijter vliegt er natuurlijk bij elke deurpost af, tot grote hilariteit van alle ongelovigen. Debatteren terwijl het ding op je kop blijft staan moet een ware tour de force zijn.
Ik werd waarschijnlijk extra blij van de vier seconden op het concilie omdat ik ooit vier minuten van plan ben geweest om een film te maken over het Concilie van Nicea. Dat was na het bestuderen van Eusebius' "Laus Constantini", waarin de kerkhistoricus, die er zelf bij was, beschrijft hoe keizer Constantijn het Concilie betreedt alsof het God zelf is die binnenkomt. Dat is nog wel te doen, maar hoe verfilm je het verschil tussen 'homoousion' en 'homoiousion'? Dus toch maar niet.

Vreselijke vloeken

"We hebben campagne gevoerd op de inhoud" sprak de minister-president vanavond. Als hij het zelf gelooft is Balkenende te dom voor woorden. Vandaar natuurlijk dat zijn campagneleider in elk shot in zijn nek staat te hijgen. Wat een ongelofelijke gotspe. De andere optie is dat hij veel doortrapter is dan we allemaal denken. En daar trapt meer dan een kwart van de Nederlanders dus in.
Ik ben een heel erg slechte verliezer. En terecht. Iedereen is onbeschrijfelijk dom. Vooral die zogenaamd linkse mensen die zich hebben laten verleiden door de rattenvanger van Oss. In zijn overwinningspeech schetste Marijnissen een doorgaande lijn van de opkomst van de SP als protestpartij in de jaren zeventig tot de zege van vandaag, daarbij als ik goed geluisterd heb het ouderwetse marxistische jargon bepaald niet schuwend. Daar zit dus een lang vastgehouden gedachte achter. De SP heeft zijn ideologische veren afgeschud. Ja ja, het zal wel. De SP, een reactionaire partij die met ijzeren vuist geleid wordt door een ongetwijfeld goed bedoelende dictator. Als je hem tegenspreekt wordt je zonder pardon uit de partij geflikkerd. Nee, Wouter Bos moest vooral meehuilen met de roep om een linkse coalitie. Wees eerlijk, wie in de PvdA heeft er geen gezonde afkeer van het reactionaire socialisme van Marijnissen cum suis? Dat komt er dus van. Vandaag sprak ik iemand die op de SP wilde stemmen en tegelijk blijk gaf van een peilloze afkeer van de PvdA. Dat zou kunnen getuigen van een eerlijke socialistische inborst, maar uit mijn drie simpele vragen bleek dat genoemde persoon werkelijk geen flauw benul heeft waar de SP voor staat. "Dus ik ben eigenlijk rechts bedoel je?" "Lijkt me wel ja". En dan toch stemmen op Jan zijn stoere kale bol, omdat die zo mooi glimt. Dom dom dom. De SP wint, Wilders wint, de "open society" heeft verloren. Jezus mina. Verschrikkelijke vloeken!

Stemmen

Het is voorbij, bijna. Vanavond zagen we een minister-president die van alle kanten aangevallen werd en er helemaal niets tegenin kon brengen. In de peiling achteraf werd hij als winnaar aangewezen. Snap ik er nog iets van? Soedish klaagde vandaag dat ik op dit weblog geen gedegen analyse geef van de verkiezingsstrijd. Nee, inderdaad, ik snap er helemaal niets van.
Hé hallo zwevende kiezer, bent u daar? Hier is een stemadviesje. Kies lijst 2 nummer 3. Aleid Wolfsen komt uit het oosten, dat is al een pluspunt. Aleid is bovendien de meest rustige, gedegen, betrouwbare politicus die ik kan verzinnen. Dat hij bij de juiste partij hoort is meegenomen. Even serieus: de PvdA is de afgelopen jaren sterk veranderd. Oude dogmatiek is losgelaten, en met Bos hebben we een politicus in huis die bereid is na te denken voor hij wat roept en die ook bereid is een standpunt te wijzigen als daar reden voor is. In de campagne heet dat draaikonterij, ik noem het karakter (de wel of geenocide daargelaten, nogmaals foei). Wat ik niet begrijp is dat veel mensen twijfelen tussen SP en PvdA. De SP is een oerconservatieve partij, die Nederland het liefst achter driedubbel gesloten luiken wil verstoppen. Dan is Groen Links veel interessanter, omdat ook daar een wending van dogmatisme naar openheid heeft plaatsgevonden. Maar Groen Links zal om één of andere reden nooit een machtsfactor worden, en politiek gaat over macht, regeringsmacht. Er is dus maar één keuze, die tussen PvdA en VVD. Misschien moeten juist die twee dit land verder vormgeven. Hoe dan ook, onder het motto 'fatsoen moet je doen' stem ik op Aleid Wolfsen. Waarvan akte.

Robert Altman

Alsof de duvel er mee speelt; terwijl ik naziekend op de bank naar 'Gosford Park' zit te kijken overlijdt Robert Altman op 81-jarige leeftijd. Er zijn niet zoveel grote echt onafhankelijke filmregisseurs in Amerika, en Altman is welhaast het prototype. Van alle 'auteurs', om dat enigszins versleten woord toch maar te gebruiken, is, pardon, was Altman de meest consistente. Zijn films zijn altijd iets te lang, rommelig, soms vervelend, maar vaak briljant op een wat dromerige manier. Een paar dagen geleden schreef ik al over zijn meesterwerk 'Three Women'. Sommige Altman films vond ik niet om door te komen, zoals 'Short Cuts' en 'Pret-a-porter'. Deze films zijn gewoon te dichtbevolkt en dan wordt het een chaos. Als het over een beperkt aantal personages op één locatie gaat is Altman op zijn best, want daar past zijn vloeiende stijl het best bij het onderwerp. Zie 'Come back to the five and dime, Jimmy Dean, Jimmy Dean' en het meesterlijke 'Fool for love'. In de kast ligt nog de in mijn herinnering schitterende anti-western 'McCabe & Mrs. Miller'. Die gaan we dus nu maar eens herzien, bij wijze van eerbetoon. Rust zacht Robert.

"Jagen, jagen ..."

Gisteren was een heel mooie dag, met een verblijdende boodschap, goede jenever en een zwaar bevochten overwinning, maar vandaag mag er ook wezen. Wouter stak in Buitenhof in grootse vorm. Eindelijk gaat het ergens over, en dan gaat het gewoon goed. Tineke belde vanavond met de boodschap dat ze door Buitenhof overtuigd is. Niks SP, gewoon ouderwets PvdA stemmen. Haar vriendin Lies was vandaag ook bekeerd. Bos was door afwezigheid de grote aanwezige in het nonsense debatprogramma van BNN. Daar zit natuurlijk strategie achter en volgens mij werkt dat goed; laat die anderen maar met stomme stembordjes naar elkaar zwaaien, Wouter heeft echte dingen aan zijn hoofd. Nou ja, op dit punt kan ik niet neutraal meer denken. In elk geval was de Kruispunt uitzending heel goed; de hele zaak een uur lang teruggebracht tot de race tussen B & B. Marijnissen in geen velden of wegen te bekennen. Constant werd benadrukt dat de strijd verre van over is. Constant bleek dat die ene B louter vaagheden debiteert en dat onze B het over de inhoud heeft. Bovendien: Foppe de Haan is voor ons. Wat wil een mens nog meer, qua een stukje integriteit. De peilingen blijven goed wat trend betreft, al gaat het niet hard, en wint het CDA een zetel t.o.v. gisteren. De 'martelzaak' kleeft dus alleen aan de VVD, die twee zetels daalden. Iemand moet nu nog een paar keer heel hard roepen dat Balkenende weer eens van niets wist, zoals gewoonlijk. Ik ga nu drie dagen lang bagger schijten. Wish me luck.

Willard Grant Conspiracy

Jammer dat je voor de top 2000 geen tegenstemmen kunt uitbrengen, want de top 10 is meestal hemeltergend vervelend. Ach, mijn lijstje bevat ook voornamelijk ouwelullenmuziek, in willekeurige volgorde:

Memory motel - Rolling Stones
Why - Annie Lennox
For no one - Beatles
God only knows - Beach boys
Like a rolling stone - Bob Dylan
Waltzing Mathilda - Tom Waits
Moondance - Van Morrison
Lyin' eyes - Eagles
Motorcycle emptyness - Manic Street Preachers
Sometimes it snows in april - Prince

Deze komen van de voorgeschreven lijst. Ja, sorry jongens, de Eagles zijn een verschrikkelijke band, die eigenlijk verboden had moeten worden, maar ja, wel dat ene nummer gemaakt. Dat is zo erg dat het weer prachtig wordt. Ik kan het zonder me een moment te vervelen vijf keer achter elkaar horen.

Je mag ook een eigen keuze toevoegen aan de lijst. Dat is natuurlijk een willekeurig nummer van de Willard Grant Conspiracy, in dit geval 'The trials of Harrison Hayes'. De WGC is een schandelijk ondergewaardeerde band. Ooit hoorden we ze live in Den Haag. Verpletterend!

Voor jullie :-)

Poëzie

Een schilderij heeft een lijst nodig,
zoals geluk doodsangst.

Wind bladert in tuin
en ineens slaat een bladzij
zich om. Zoals ik door je haren ga,
en zo anders als ze dan liggen.

Eindelijk is alles hetzelfde.
Kijk eens, zegt geluk, en toont ons het nu.
Het beeft een beetje in zijn handen.

(Herman de Coninck)

Pet Sounds

Marijn is jarig. Traditiegetrouw brengen we een bezoek aan een jeneverlocatie, ditmaal het Jenevermuseum in Schiedam. Van de rondleiding leren we dat je als alles mislukt altijd nog rondleider kunt worden, maar daarna is er gelegenheid te proeven. De barman schenkt onbekrompen in heel kleine glaasjes. De vrouwen gaan snel over op vieze likeurtjes maar Willemijn hoort natuurlijk bij de mannen en proeft het echte spul. Er zijn jenevers die ik er in een proeverij van malt-whiskies niet uit zou halen. Omgekeerd kan ook: De barman vertelt dat hij bij jenever-proeverijen nog wel eens een glaasje malt of cognac tussen de jenevers zet en dat de meeste mensen dat niet doorhebben.
Een uur later blijkt dat het gevoel van lichte beschonkenheid nep was; veel kleine glaasjes maken slechts twee grote, en dat gaat best. In de Kuip zijn we weer helemaal nuchter en drinken koffie. In het voorprogramma wordt een D-elftal uit Vlaardingen door de even kleine rood-witjes met 21-0 afgedroogd. Wat voor doelsaldo hebben die jochies? Het grote Feyenoord stort vervolgens het hele stadion in uitzinnige vreugde.
In Den Haag volgt een tocht langs gelegenheden waarvan men zich af kan vragen waarom mensen daar naar toe gaan. De horeca wordt ongetwijfeld zwaar gesponsord door fabrikanten van hoorapparaten. Gertjan is er ook. Hij vraagt me wat het beste album allertijden is. Da's makkelijk: 'Pet Sounds' natuurlijk.

Herstel

Terwijl in alle media de grafredes al worden uitgesproken is het herstel begonnen. In de peiling van De Hond vandaag heeft de PvdA ten opzichte van gisteren een winst van 2 en de SP een verlies van 2. Als deze trend zich tot woensdag voortzet, omdat Bos zijn draai gevonden heeft, Balkenende zich in vaagheden blijft hullen of door toenemende zenuwen minder gezellig wordt (je zult er maar mee op vakantie moeten overigens, maar dat hoort er niet toe te doen), de martelkwestie in Irak aan het kabinet gaat kleven en Marijnissen in de laatste debatten te moe is om een herstelde Bos te kunnen overklassen, dan, ja dan, geloof het of niet, dan wordt Wouter Bos minister-president. Er is nog een hoopgevend teken. De meest correcte voorspelling werd bij de vorige kamerverkiezingen gedaan door de aandelenmarkt van de Volkskrant. In die peiling is het verschil tussen CDA en PvdA al wekenlang slechts één of twee zetels. Vandaag één. Over een uur komt de nieuwe peiling van 'Nederland kiest'. Dan zit ik in spijkerbroek, geruit hemd en vestje op de fiets op weg naar een schoolfeest met als thema 'Wild wild west'. Go get them Wouter. Yippijahee.

Kinderfiets

Ik meende vanavond tijdens het lijsttrekkersdebat toch heel duidelijk een kinderfietsje voorbij te zien komen, maar ik was geloof ik de enige, want het wordt nergens herhaald. Joop den Uyl is de uitvinder van de kinderfiets. Wat is het verschil tussen voldoende inkomen en onvoldoende inkomen? Een kinderfietsje. Beeldender kan je het niet zeggen. Er zijn gezinnen waar er voor het kind geen fietsje vanaf kan.
Wouter Bos was vanavond in debat met Balkenende over de zorg in verpleeghuizen. De premier hulde zich in abstracties over efficiency en tehuizen waar het goed gaat. En Bos zei (ongeveer): "waar het om gaat is dat er geen tijd is voor verpleegkundigen om stil aan een bed te zitten en een tijd lang alleen maar een hand vast te houden." Beng! Kinderfietsje.
In 'Nederland kiest' herhalen ze bijna twee minuten uit dit vijf minuten durende debat. Het kinderfietsje ontbreekt. Schande!

Straatkrant

Bij het uitgaan van de bioscoop worden we opgewacht door de verkoper van de straatkrant. We kopen een krant en maken een praatje. De man is klein van stuk en behoorlijk allochtoon, maar hij spreekt goed Nederlands. Ik vraag waar hij vandaan komt. Uit Armenië, Oh, eh, zo, juist ja. "Dat is nogal actueel he, Armenië" zeg ik, je moet toch wat, en dan begint hij vanzelf over de geschiedenis. Terwijl hij vertelt verandert zijn verhaal langzaam in een klaagzang die bij ons tot plaatsvervangende schaamte leidt. Zijn tranen lijken haast bewust opgewekt door de formules in zijn verhaal en hij gaat er een beetje bij piepen. Hoe erg het is dat er zoveel mensen zijn vermoord en dat mensen toch lief voor elkaar moeten zijn. Tja, allemaal waar, maar wat moet je er op zeggen? We nemen afscheid met schouderkneepjes, hij bedankt ons voor ons begrip, en we lopen zwijgend door. Biertje in Dudok dan maar. Daar staan de SP mensen nog aan de bar en is Ferry Mingelen het middelpunt van vrolijke aandacht. Wat een raar contrast. Hier is het verkiezingscircus en om de hoek staat een verdrietige dakloze eenzaam actueel te zijn.

Sorghvliet

Het is grote pauze. Twee docenten Nederlands zitten op het betonnen muurtje naast de school en schrijven, een vel papier ongemakkelijk op de knieen. Voor hen staan twee meisjes uit de derde te grijnzen van oor tot oor. De leraren moeten een dictee maken vol met onzinnige spellingsregels. Ik ga naast Michiel zitten en begin me er mee te bemoeien. Een van de meisjes buigt zich streng naar me toe en zegt: "als u dat nog een keer doet stuur ik u eruit". Jenny zegt helemaal niks, maar Michiel zucht en steunt en denkt hardop: was dat nou de uitzondering, of mocht dat vroeger wel en nu niet meer of juist andersom? De enige keer dat het me lukt om hem voor te zeggen is het nog fout ook. Ik dacht dat je Rooms Katholiek met hoofdletters schreef. Weet ik veel. Ik was Hervormd. Michiel heeft 10 fout, Jenny 9. In tien zinnen. Wat een leuke school is dit!

Op de kop verkeerd

Volgens de Volkskrant is de PvdA bijna in paniek. Dat lijkt me een behoorlijk understatement. Als oudere partijprominenten al aan je poten beginnen te zagen voor de verkiezingen heb je verloren en is de paniek compleet. Welnee, wat een onzin, dat gaan we nog makkelijk redden! Terwijl op de achtergrond de wolven zich likkebaardend verzamelen zegt Wouter dat we over acht dagen gewoon de grootste zijn. Tuurlijk joh, wat kan je anders nog.
Wat er fout ging: De aow-plannen werden na felle kritiek bijgesteld, zodat de CPB-berekening fijn op nul uitkwam. Fout! Stick to your guns en beschuldig iedereen die er anders over denkt van scorebordpolitiek. De Armeense genocide; geen enkele reden om er je muil nog over open te doen, en dan toch een beschamend toneelstukje opvoeren. Draaikont? Ja natuurlijk! De campagne tegen het CDA die volstrekt ontbrak. En als het nodig is hebben we geen straatvechter in huis. Je kan van Balkenende als persoon twee dingen zeggen. Dat hij een amateuristische brekebeen is die geen moment regie heeft gevoerd over zijn kabinetten en dat hij tegen de stroom in en tegen vernederende persoonlijke kritiek in gewoon koers heeft gehouden. Denk het tweede en roep het eerste. We willen toch godverdomme verkiezingen winnen.
Nog acht dagen. We gaan winnen roept Wouter. Aan mij zal het niet liggen. Ik blijf trouw, al was dat genocide gedoe bijna reden om te breken. En dan hebben we 32 zetels. En dus mislukt elke formatie, want CDA en PvdA hebben geen meerderheid meer. Nieuwe verkiezingen met een nieuwe lijsttrekker. Wie? Hé Beute, iets voor jou? Nee, even serieus, wie o wie? Of mag Wouter blijven?

Three Women revisited

Altman's "Three Women" blijft door mijn hoofd spoken. In Richard Roud's onvolprezen 'Cinema: A Critical Dictionary' waarin kritische essays over de belangrijkste filmmakers tot ongeveer 1980 zijn verzameld, schrijft Roud zelf over 'Three Women': "It is a puzzling work, and Altman's only explanation - that the idea for it came in a dream - would seem to indicate that one cannot analyse it to literally." Nou valt Roud nog wel eens op een sprankje ironie te betrappen, maar hier kan ik geen chocolade van maken, want hij schijnt het te menen. Moet je dromen letterlijk nemen? Een hele bedrijfstak stort krakend ineen. Ik houd me liever aan het idee van Susan Sontag in het briljante artikel 'Against Interpretation': "Instead of a hermeneutics of art we need an erotics of art." Of woorden van gelijke strekking. Weten we waar het over gaat? Nee. Houden zo.

Canvassen

Can.vas.sen (onov.ww.): werven, met name van kiezers door politici.
Ik ben lid geworden van de PvdA op de avond van het rampzalige debat na de gemeenteraads- verkiezingen van 2002. Melkert, die al meer dan levensgroot achter ons hoekraam was geplakt, hing nu echt te kijk. Als het zo gaat moet ik me er toch echt mee gaan bemoeien, dacht ik stoer, maar deed dat natuurlijk niet. Beetje geld elke maand, een keer naar een afdelingsvergadering, met in de pauze een prettig gesprek met toen nog staatssecretaris Wouter Bos, en dat was het wel. Als je lid bent krijg je post en mail. Meedoen met de campagne, rood op straat. Ja, hallo, er zijn grenzen.
Vorige week belde Pierre Heijnen. Of ik tijd had om te folderen in winkelcentra. Nou ja, als Pierre belt, karakterzwakte wellicht, maar zo werkt het. Dus stond ik vandaag met mijn goede gedrag op het kruispunt van de Hengelolaan en de Nogzowatlaan te wachten op de vijf andere aangeschreven partijgenoten. Er verschenen er twee. Als dat geen veeg teken is.
En wat blijkt: folders uitdelen is heel erg leuk. Behalve folders en boekjes over betaalbaar wonen heb ik een zak vol met gadgets. Ik geef een doosje pepermuntjes aan een allochtoon jongetje van een jaar of 8 en na een minuut of wat verschijnt er een vijftal andere kindertjes. Ze benaderen me omzichtig. Die man ziet er wel erg groot uit maar hij heeft snoepjes in zijn zak. De dapperste komt naar me toe en vraagt of ik nog meer van die doosjes heb. Ik deel met gulle hand doosjes uit en geef ze ook allemaal een koelkastmagneetje. Later, als ik het ding eens goed bekijk, blijkt het helemaal geen koelkastmagneet te zijn, maar een onduidelijk plat doosje met een blikken spiegeltje in het deksel. Waar dat voor dient? Die arme kinderen zijn vast uren bezig geweest met plakken. Mama, hij doet het niet!
Even onproductief zijn de langdurige gesprekken met een paar mensen die op de SP gaan stemmen. Anderen twijfelen nog tussen SP en PvdA en beloven het materiaal grondig te zullen doornemen. Het leukst zijn de mensen die op mijn vraag of ik ze een folder van de PvdA mag geven zeggen dat ze niet gaan stemmen. Aha, beet! "Mag ik vragen waarom niet?" Dat mag, zo blijkt, altijd, graag zelfs. Het antwoord is steeds hetzelfde: "dat helpt toch niet". En daar komt uit mijn binnenzak al een categorische imperatief tevoorschijn, in winkelcentrumverpakking. Verdomd, het lijkt nog te werken ook. De aangesprokene kijkt nadenkend, pakt de folder aan, en belooft dat hij/zij er nog eens een nachtje over gaat slapen. Wat sta ik hier toch goed te doen!
Schrijnend is de vrouw die me vertelt dat ze part-time in de zorg werkt, als alleenstaande, dat alles minder wordt, dat ze haar kleinkinderen geen grote Sinterklaascadeaus kan geven, dat ze bang is voor ontslag als de zorg over een jaar wordt gereorganiseerd. Ze wordt emotioneel zonder het te willen en wrijft over haar gezicht. Ik luister, knik, en wens haar het allerbeste. Het kan me even geen zier schelen dat ik iets moet verkopen. Grappig is de man die de folder aanpakt en vraagt: "PvdA, wat is dat?" Dan ziet hij de foto en zegt: "Oh, is hij dat. Ja, ik ga op hem stemmen." En hoe had je hem dan gevonden op die stemcomputer figuur? Grappig is ook de VVD-canvasser, die als ik zonder folders van het snackbar-toilet terugkeer vraagt of hij me een folder mag aanbieden. "Ja, als u zo ook een folder van mij aanneemt". Hij kijkt verbaasd. Even later geef ik hem mijn folder en vraag of hij al een keuze heeft bepaald. Hij lacht. Collega's onder elkaar.
Er zijn veel niet-stemmers, en er zijn veel twijfelaars tussen beetje links en veel links. Er zijn bijna alleen maar aardige mensen. Maar wat opvalt is hoe gepolariseerd ze denken. Wie anders denkt dan ik is crimineel. Nuance is voor intellectuelen. Je zult maar intellueel zijn. Wat een zwaar lot treft ons toch lezer!

Three Women

Ergens in mijn hoofd zwerft een lijstje van nog aan te schaffen dvd's waar ik niet altijd bij kan. In de videotheek om de hoek stond gisteren tot mijn grote verbazing een prettig geprijsd boxje met twee films van Robert Altman. Bingo! Daar sprong het lijstje pijlsnel naar het drukste kruispunt van het brein en riep: "staat erop, al heel lang. Kopen. Nu!" Ik gehoorzaamde.
Ik moet "Three Women" gezien hebben aan het eind van de jaren 70, op de televisie, misschien wel in de Duitse nasynchronisatie. Een vebluffende film, waarvan het plot, zo het er al was, allang verdwenen was en alleen de indruk van magie en vreemde pracht restte. Een meesterwerk, en zonder meer Altman's beste. Tot zover de herinnering.
"Three Women" is normaler dan ik dacht en ook meer gedateerd. Het plot is eigenlijk heel helder, al treedt op een gegeven moment een soort droommodus in werking waardoor we niet meer weten of we getuige zijn van 'werkelijkheid' of hersenspinsel. Het is niettemin heel goed mogelijk om alles gewoon letterlijk te nemen. Gedateerd is de film omdat het zo overduidelijk Altman in de jaren zeventig is: veel telelens, veel langzame zoombewegingen en een dominant abstract muziekje dat net niet tegen vervelend aanzit. Als je er doorheen kijkt blijft "Three Women" een meesterlijke film. Ik ben geen liefhebber van acteursfilms, maar wat Shelley Duvall en Sissy Spacek hier presteren is fenomenaal. Het maakt meteen duidelijk waarom ze de voor hun carriere bepalende rollen in "The Shining" en "Carrie" kregen, dacht ik gisteravond. Leuk bedacht, maar "Carrie" is een jaar ouder dan "Three Women". Niettemin zijn de rollen op het lijf geschreven. Het is dan ook onbegrijpelijk dat de recensent van het gerenommeerde Britse tijdschrift "Sight & Sound" in 1977 schreef dat: "Shelley Duvall is so attractive it is hard to believe that ..... she wouldn't be loved" en "Sissy Spacek does not have the charm or the conviction to convey .. predatory innocence". Pardon? Spacek's roofzuchtige onschuld spat van het scherm zodra ze in beeld komt. En Duvall, sorry hoor, is gewoon heel erg onaantrekkelijk. Grappige omkering.
Volgens Altman's eigen zeggen heeft hij de film bijna compleet gedroomd. Kan zijn, maar dan wel kort nadat hij Bergman's "Persona" had gezien. In de vergelijking tussen beide films zit wel een bescheiden dissertatie dacht ik zo. Ik ga hem niet schrijven. Genoeg.

Dubya

De democraten in de VS hebben de macht in het huis en waarschijnlijk ook in de senaat overgenomen. Rumsfeld, om wiens hoofd nu ook door het militaire apparaat werd gevraagd, treedt af. Wat doet de president, behalve verlangen naar de tijd dat hij zich ouderwets kon bedrinken? Hij geeft een persconferentie. En dat doet hij verrassend goed. Bush neemt na zijn wat obligate praatje een half uur de tijd om op vragen van journalisten in te gaan. Hij is realistisch, alert, en bij vlagen erg grappig. We hebben een pak slaag gehad, en ja, het ligt ook aan Irak. En nu gaan we samenwerken met de democraten, want ik zit hier om wat te doen. En dat mevrouw Pelosi me voor een soort onmens heeft uitgemaakt, dat hoort bij campagne en die is nu voorbij. Zou Dubya als lame-duck president opeens over kwaliteiten beschikken? Het blijft een zak tabak, maar voor vandaag: hulde.

Workingman's blues

Tot troost: al ben je honderdtien of zo, je kunt altijd nog een welhaast definitief nummer schrijven. Op Bob Dylan's "Modern Times" staan er twee, misschien drie. Dylan was jaren geleden al op zijn best in nummers als 'Idiot Wind', 'One of us must know' en 'Sad eyed lady of the lowlands'.

Meer recent, op de plaat 'Love and Theft' was er het weergaloze nummer 'Sugar Baby':

You always got to be prepared but you never know for what
There ain't no limit to the amount of trouble women bring
Love is pleasing, love is teasing, love's not an evil thing

En nu is er dan 'Workingman's blues #2':

Old memories of you to me have clung
You've wounded me with your words
Gonna have to straighten out your tongue
It's all true, everything you've heard

Genocide

Tussen het nakijken van proefwerken door zit ik mezelf op te vreten. Genocide. Er zijn in de Eerste Wereldoorlog Armeniërs vermoord, zoveel is duidelijk. Hoeveel? De schattingen lopen uiteen van een half miljoen tot een heel miljoen. Redelijk veel zou ik zeggen. Mijn lijsttrekker trekt nu, in zijn eigen woorden, "zijn keutel in" (zeg toch niet van die vieze dingen Wouter). Op de website van de PvdA komt het woord 'genocide' meermalen voor. Wordt dat nu allemaal gekuist omdat de partij in een volstrekt doorzichtige poging de Turkse stemmen alsnog te winnen besloten heeft om in het vervolg te spreken van de 'Armeense kwestie'? Dat is godbeterhet precies de term die de Turkse overheid gebruikt. Oh, eh ... ja, sorry, gingen die mensen dood dan, daar in de woestijn? Nou, dat was echt niet de bedoeling hoor. Nogmaals sorry.
Mijn vader zei zijn lidmaatschap van de CHU op toen Udink verklaarde dat het ingrijpen van de VS in Chili gerechtvaardigd was. Er zijn minstens vierentachtig kwesties die in deze verkiezingsstrijd belangrijker zijn dan de vraag of het woord 'genocide' van toepassing is op het lot van Armeense vrouwen, kinderen en mannen. Dat snap ik ook wel. Maar ik heb een bijzonder vieze smaak in de mond. Gadverdamme!

Feyenoord - Vitesse

Met Niels en Marijn naar de Kuip. Het heeft lang geduurd, maar Feyenoord speelde de eerste helft voor het eerst dit seizoen heel aardig. Het zal wel aan het nieuwe systeem liggen, waar ik overigens weinig van begrijp, maar Pi-air was opeens de man van het veld. In de tweede helft zakte de ploeg weer ouderwets in door alleen nog maar achteruit te voetballen. Maar de wilskracht is terug, en daar gaat het om. Het meest vermakelijk was de boosheid op de tribune nadat Greene geblesseerd bleef liggen en Vitesse vervolgens via Lazovic scoorde. Braamhaar liet terecht doorspelen, maar floot even later, toen Feyenoord Vitesse een koekje van hetzelfde deeg wilde geven wel af voor een blessurebehandeling. Tja, nu weten we dus wat zijn moeder doet voor de kost. Ergerlijk, dat domme gebrul, dat wel. Die arme moeder Braamhaar is vast een hele nette dame. Dan was het slotkoor veel beter: "Helemaal niets, helemaal niets, helemaal niets voor Lazovic."

Sopot

Spa's, oude badplaatsen, horen vergane glorie uit te stralen. Een acht op de schaal van treurig zoals Wim Braakman zou zeggen. Vooral Engelse badplaatsen houden zich aan de regel; een vervallen pier, een triest casino waar nog treuriger oude dames aan fruitmachines trekken, dat soort werk. Sopot, ingeklemd tussen Gdansk en Gdynia, doet er niet aan mee. Komt het door het avondlicht, dat lange schaduwen werpt op de prachtige houten pier? Sopot is vooral klein, daar waar het er toe doet. Misschien is dat het. Een gebrek aan grandeur. In de zomer schijnt het hier te krioelen van toeristen. Cruiseschepen uit Amerika en Japan leggen aan in de haven. Het veel te dure hotel, waar Hitler ooit de strijd om de Westerplatte gadesloeg, is het enige gebouw dat overdreven lijkt. Of het moest het café in de hoofdstraat zijn, dat lijkt weggelopen uit een film van Paul Wegener. Nu, in de kou, ontdaan van badgasten, ademt Sopot vooral schoonheid.

Gdansk

"Ik vind er al niks meer aan" zegt Joke voordat we de oude stad binnenrijden. De gids, een mooie, oudere, enigszins verlegen dame, heeft zojuist verteld dat Gdansk na de oorlog voor 90% in puin lag, en dat het geheel door Poolse restaurateurs steen voor steen opnieuw is opgebouwd. Ik snap Joke's hartekreet, maar we krijgen ongelijk. Mijn godje, wat krijgen wij ongelijk. Gdansk is een weergaloos mooie stad. Nergens in het oude centrum krijg je de indruk dat je door een reconstructie loopt. Het onderscheid tussen behouden en gereconstrueerd is onzichtbaar. Door de gouden poort lopen we Dluga Targ op, de lange weg. In de verte schemert de Groene Poort, waar Lech Walensa werkt. Op twee-derde verbreedt de weg zich en ontstaat een plein dat geen plein is. Eenmaal door de Groene Poort ontvouwt zich de haven. Op een eiland aan de rechterhand staan de graanpakhuizen, helemaal opnieuw gebouwd in de vorige eeuw. Terug in het centrum lopen we door de Mariastraat. Het straatje, meer is het niet, grenst zo dicht aan kitsch als maar mogelijk is. Vooral de sneeuw maakt het overweldigend fraai. Het doet me denken aan New York, waar ik nooit geweest ben. Gdansk is een mengeling van Amsterdam en Kopenhagen, maar dan met kleur. Hoe zou het er hier in de zomer uitzien, zonder sneeuw en met toeristen? Dit moet Willemijn zien. Volgend jaar in de meivakantie.

Policja

Tijdens het eten krijgt Daniël telefoon. Een vader van één van de Poolse kinderen meldt zich met de mededeling dat we morgen natuurlijk niet naar Gdansk kunnen. Het sneeuwt, het wordt glad, en met die bussen weet je het maar nooit. Daniël windt zich op en zegt dat die vader dan morgenvroeg maar de bus moet inspecteren. En neem gerust de politie mee. De volgende morgen om tien voor vijf staat de zwartwitte politieauto al te wachten. Ik weet niet wat ik zie, maar Daniël reageert alsof hij dat wel verwacht had. Pardon? Papa belt de politie en die komt dan ook? Voor een busreisje?
De dienstdoende agenten beginnen aan een volledige controle; papieren, verlichting, banden, alles in orde. En dan komt het. Daniël moet blazen, niet in de beslotenheid van de politieauto, maar voor het front van de inmiddels verzamelde troep. Ik maak me een moment zorgen over de eventuele glazen wodka die Daniël gisteravond nog naar binnen heeft geslagen, maar de meter slaat niet uit. Hij grijnst. Zijn gezicht verraadt niets. Hij weet waar die vader staat.
Het eerste deel van de reis kan de bus niet harder rijden dan vijftig, het is te glad. Op een heuvel staat opeens alles stil. De chauffeur vloekt in welluidend pools. Een onbeladen vrachtauto staat stil op de heuvel, en alles wat er achter zit moet er in een blinde gok omheen. Een gevaarlijke manoeuvre, want zo'n tweehonderd meter achter de vrachtwagen ligt de top van de heuvel. Als we er zo snel mogelijk voorbij rijden zien we dat de wielen van de vrachtauto wild draaien op het ijs van de weg. Hij komt geen meter vooruit. Wij wel. Onze bus is in topconditie.

Vervaagd

Mensen zijn gezichten. Soms herkennen we iemand aan een beweging, een handgebaar, een manier van gaan, maar wat we vooral zien is gezicht. Een foto van iemand maken betekent het gezicht vastleggen. Overleden dierbaren staan op de schoorsteenmantel met hun dierbare hoofd, niet met hun benen. De man op deze foto is ook dood. Niet alleen is de foto te oud en vervaagd voor een portret van een levende, de foto tooit bovendien zijn graf, op de begraafplaats van Stettin. Als hij nabestaanden heeft bezoeken ze zijn graf niet meer, of ze zijn wel heel filosofisch ingesteld. Toen mijn vader overleed, in 1986, zei mijn broer dat een graf in het bos, gemarkeerd met een enkele rechtopstaande in de grond gestoken tak, het mooiste zou zijn. De tak zou omvallen, wegrotten. Een graf dat niet langer gemarkeerd is verdient de naam niet meer. Van deze man rest nog zijn naam, maar die zegt ons niets. De man is dubbel dood.

Allerzielen

Vandaag begint de winter. Als we naar het kerkhof gaan met een taxi regent het nog, maar later in de middag is er opeens sneeuw. In de grote blokhut waar we de koude van de middag van ons afdrinken met een glas appelsapwodka brandt de haard. Eerder staan we in een portiek te schuilen. Een kleine processie komt voorbij, zoals iedereen op weg naar het kerkhof. De soutanes wapperen in de ijskoude wind, en de priesters moeten tot op hun onderbroekje doorweekt zijn. Ze houden vol. Allerzielen is de mooiste katholieke feestdag van het jaar. Op het kerkhof, het grootste van Europa volgens de Stettiners, verzamelen zich tienduizenden mensen, allen gewapend met meerdere kaarslantaarns. Bij alle graven worden bloemen en kaarsen geplaatst. Als we er twee dagen later langs rijden branden ze nog, een eindeloze zee van lichtjes. Daniël, onze jonge Poolse gastheer, koopt voor de ingang bij één van de talloze standjes een drietal lantaarns. Hij neemt ons mee naar het kleine Duitse deel van het kerkhof. De Duitsers zijn na de oorlog uit de stad verdreven en niemand zorgt voor de graven die zijn achtergebleven. Hij wel. Denkt hij aan zijn Poolse ouders, gestorven toen hij te jong was?

Buitenland

Zoals vele jongetjes ben ik een verwoed verzamelaar van buitenlanden. Soms droom ik dat ik op een drielandenpunt sta en zomaar, door een wandeling van nauwelijks een meter, twee nieuwe landen aan mijn collectie kan toevoegen. Dromen. Liechtenstein heb ik al heel lang. Een jaar of wat geleden kon ik Portugal en Spanje toevoegen aan het lijstje van onderworpen naties, dit voorjaar volgde Turkije, en nu is er dan Polen. We passeren de grens in het donker. Dat neemt wel wat tijd in beslag. Dwars over de weg staat een dranghek. Na een minuut of twee wachten verschijnt het groen van de Duitse beambte. Een oudere man, niet onwelwillend, die het hek half opschuift zodat we er nog steeds niet door kunnen. Daniël, onze gastheer die ons van vliegveld Tegel in Berlijn heeft opgehaald, legt uit dat er twee bureaucraten nodig zijn om een grensovergang te bewerkstelligen. Na zes minuten grijnst de Duitse douanier naar de buschauffeur en haalt zijn schouders op. Vier minuten later verschijnt een mooie Poolse jongeman. Samen met de Duitser wandelt hij door de bus. De paspoorten blijken in orde en het hek wordt nu echt aan de kant gezet. We rijden Polen binnen. Ik heb er geen enkele gedachte of emotie bij totdat het eerste verkeersbord zich aan dient. Het Duitse blauw blijkt veranderd in Pools groen, maar wat belangrijker is, de Polen hebben een merkwaardig lettertype. Een schreefloze letter die desalniettemin een schrijfletter lijkt. Ik vind het meteen mooi.. Waarschijnlijk zou ik alles mooi hebben gevonden, zolang het maar duidelijk afwijkt van wat vooraf ging. Een nieuw buitenland!